Ergenlik Döneminde Sınırlar

Ergenlik dönemi “normal çılgınlık” olarak adlandırılan, çocuğunuzun sürekli bir şekilde değişim gösterdiği karmaşık bir süreçtir. Çocuğunuz 11-12 yaşlarında göstermeye başladığı bu değişimle bağımlı ilişkinizden çıkıp bireyselleşmeye ve özerkleşmeye başlar. Kendi hayatları hakkında söz sahibi olmak ve sorumluluk almak isterler, çocukluklarında uyguladığınız ve sorun oluşturmayan kuralları değiştirmek isterler. Ebeveynler ise “Yeni kurallar nasıl belirlenmeli?, Ergene ne kadar sorumluluk verilmeli?, Ne kadar özgürlük tanınmalı?” gibi sorularla sıkıntılı bir sürece girer. Bu yazıda daha çok sabır ve anlayış gerektiren bu yaş grubuna nasıl sınır koymanız gerektiği hakkında bilgi alacaksınız.

Çocuklar bu dönemde bedensel gelişimin yanında zihinsel gelişimde gösterirler. Somut düşünme şeklinden soyut düşünmeye geçerler ve mantık yürütme becerileri gelişir. Çocuklukta anı yaşıyorlarken artık gelecekte yaşamaya başlarlar. Seçimlerini ve davranışlarının sonuçlarını hesaplayıp tahminde bulunabilirler. Bu nedenle karar vermekte ve sorunlarını çözmekte rol alabilirler ve sınırları zihinsel olarak da zorlamaya başlarlar.

Ergenlik bir keşfetme dönemidir. Bu dönemde ergenler nasıl biri olduklarını, nelerden hoşlandıklarını, neye inandıklarını keşfetmek için ailelerinden uzaklaşıp bireyselleşmeye başlarlar. Yeni ilişkiler kurmaya, yeni değerler edinmeye ve yeni roller üstlenmeye başlarlar. Daha özgür ve bağımsız davranırken sınırları zorlarlar ve ebeveynler keşif sürecine engel olmadan yeni sınırları koymakta zorlanabilirler.

Peki ergenlere nasıl sınır koyulmalı? 

• Yanlış ya da ihtiyaç duyulmayan sınırlar koymak ergenin keşif sürecini engelleyeceği için ebeveynlerin öncelikle hangi durumlarda sınırlara ihtiyaç duyduklarını belirlemeleri gerekmektedir. Sınır koymadan önce: “Sınır koymaktaki hedef nedir?, Gerçekten gerekli midir? Koyulan sınırlar çocuğun kendini keşfetme dönemini destekliyor mu, engelliyor mu?”gibi sorulara cevap verilmesi gerekir.
• Ergenlere sınırlar koyulurken tamamen farklı yöntemler uygulanmaz, sınırlar ergenlere göre yeniden düzenlenir. Ergenler kurallar üzerinde söz hakkına sahip olmak ve daha özgür olmak isterler bu nedenle sınırların esnetilmesi gerekir. Ergene ne kadar özgürlük tanınması gerektiği ise ne kadar sorumluluk üstlenebileceğiyle doğru orantılıdır. Ebeveynler çocuklarının ne kadar sorumluluk alabileceğini sezgisel olarak ya da deneyerek bulabilirler. Örneğin ergene eve geliş saatiyle ilgili sınır koyulduktan sonra arkadaşlarıyla biraz daha vakit geçirmek ve geç gelmek isterse ona bir süre daha bu şekilde devam edileceği ve sorun çıkmazsa eve geliş saatinin değişebileceği söylenir. Ergen sorumluluğunu yerine getirirse ve bu şekilde devam ederse eve geliş saati değiştirilir, sorun çıkması durumunda ise eve geliş saati geriye çekilir. Bu şekilde kural koymuş bir ebeveyn esnek sınırlar oluşturmuş olur ve iki tarafta kazançlı çıkar.
• Bağımsızlığını kazanmaya çalışan ergenlerle ilgili kararlar alınırken ya da sınır koyulurken onlarda sürece dahil edilmeli ve söz hakkına sahip olmalı. Bu şekilde ergen fikirlerini yansıtabilir ve fikirlerine değer verildiğini hisseder. Ergenlere kuralların sebepleri anlatılır, düşünce ve duyguları alınır. İşbirliği yapılarak, orta noktada buluşulur fakat son sözü yine ebeveynler söyler.
• Bu dönemde geleceği düşünmeye ve yorumlamaya başlayan ergenlere seçenekleri kendi kendilerine keşfetmeleri konusunda yardımcı olmak sorun çözme becerilerinin gelişmesine yardımcı olur. Ebeveynlerin yapılması gereken şeyi ergene direkt söylemeleri bu becerilerin gelişmesine engel olabilir. Çözümün direkt verildiği ya da nasihatte bulunulan bir ergen sorunlarını besimsemeyebilir, fikirlerine değer verilmediğini ya da ebeveynlerinin kendisini yetersiz gördüğünü düşünebilir. Ergenin seçenekleri keşfetmesi sorun çözümünde aktif rol oynadığını ve başarabileceğini görmesini sağlar. Ergenin seçenekleri keşfedebilmesi için ona güven duyulduğu belli edilerek zaman tanınabilir, sorumluluğun onda olduğunu anlamasını sağlayarak seçeneklerinin neler olabileceği sorulabilir.
• Ergenler sevdikleri bir şeye uzun süre sahip olamazlarsa ya da özgürlüklerine kavuşamazlarsa eylemlerinin geleceğe yönelik sonuçlarını görmüş olurlar. Sınır konulmak istenen alan sınır aşıldığında görmezden gelinirse, basit bir uyarıyla geçilirse ergen sınırın net olmadığını ve aşılabildiğini göreceği için bu davranışı tekarlayabilir.Uzun bir süre sevdiği bir şeyden mahrum kalmak ona bir daha aynı davranışı yapma konusunda motivasyon oluşturabilir. Önceden konuşulup işbirliğiyle belirlenen bir sınırın aşılması durumunda neler olabileceğinin belirtilmesi ergenin davranışlarının sonuçlarını önceden görmesine yardımcı olur.
• Ergenler aslında onların büyüdüğünü görmenize, eskiden koyduğunuz ve kolayca kabul edilen sınırları gözden geçirmenize ihtiyaç duyuyorlar. Büyürken yaşadıkları bu karmaşık evrede özgürlüklerini ve hayatlarını kontrol edebilme becerisini kazanmaya çalışıyorlar. Dış dünyaya açılmak, arkadaşça ya da romantik ilişkiler geliştirerek evde daha az zaman geçirmek, daha az kontrol edilip sorumluluk üstlenmek istiyorlar. Bu değişim aşaması onlar için ne kadar zorsa, çocuklarının hayatlarının artık evden ve basitçe okul hayatından ibaret olmadığını ve dışarıda sosyal bir çevre geliştirip ailelerinden uzaklaştığını görmek ebeveynler için de o kadar zor. Ergenlerin sorumluluklarını üstlenmeleri ve yaşamla baş edebilme becerileri kazanmaları ebeveynler için ne kadar güzel ve gurur verici olsa da kendilerine eskisi kadar ihtiyaç duyulmayacak olma duygusu da bir o kadar zor. Her şeye rağmen çocuklarının sağlıklı bir gelişim yaşamalarını isteyen ebeveynler için sınırları gözden geçirmek, ergeni sürece dahil etmek ve ona sorumluluklar verip güvendiğini hissettirmek kaçınılmaz görünüyor. Fakat tabi ki onlara işbirliğiyle sınırları belirgin olan güvenli bir özgürlük alanı tanındığında, ebeveynlerin sınırlarının zorlanacağına hazırlıklı olmaları ve kararlı olduklarını göstermeleri önemli.      

Özel Berk Karaoğlu Aile Danışma Merkezi